Non todolos sones que se pronuncien n InterFhala tienen el mesmu valor funccional.
Transcripçon phonética: Symbolizando na scriptura la pronuncia real d’un son, usa-se un alphabeto special, l alphabeto phonético. Los phonemas transcriben-se ente barres obliques // . Los sones que se son a omittir no oral, dependiendo de fhalante &/ou territorio transcribiran-se con paréntesis ( ). Por casu, el phonema /o/ ye a arrepresentase por /ou/ n Centroriente, ou quanto si mas por /u/ n posiçones átones.
Alphabeto phonético que se utiliza: Nes nuœsses transcripçones phonétiques, siempres que possible, gasta-se l Alphabeto Phonético Internacional: IPA (ye interactivo, comprobai los sones tal & cumo sonen) véi l elenchu de los signos que s’ adopten:
Vocales:
- /a/ pan, canha
- /e/ pesu, queisu (ei n Centroriente)
- /i/ picu, venir – /binír/ ou /benír/
- /o/ corra, ouriegano (ou n Centroriente), correr — /korrér/ ou /kurrér/
- /u/ argayu, xawuw – /ʃa(β)ú(wu)/
Vocales mirandeses
Esti idioma ye mũîtho mas ricu n vocales:
vocales orales | vocales nasales |
---|---|
|
Semivocales:
- /j/ wœy, reyno
- /w/ banzau, fhœw
Consonantes:

- /b/ intamu pallabra ou tres nasal: vaca, intrambos
- /β/ ente vocales ou tres consonante líquida: acaba, barba. Al ser allophone (nun tener valor stremando vozes), anotará-se cun /b/
- /d/ intamu pallabra ou tres nasal: dar, andar
- /ð/ ente vocales ou tres consonante líquida: vida, adapta. Al ser allophone (nun tener valor stremando vozes), anotará-se cun /d/
- /ɖ/ lhuw, tyana (zones)
- /f/ fradar, fhiyu (commun)
- /g/ guarda, agora, getar, religïon
- /h/ hou, fhiyu (Oriente)
- /x/ guaje, jitso, religïon (opcional)
- /k/ casa, kilo, que, cuœtu
- /m/ mar, amigu
- /n/ nada, scanhu (zones)
- /ɲ/ extranyo (extraño), scanhu (zones) nidio (zones)
- /l/ limite (límite), calar
- /ʎ/ lhuw, tyana (zones)
- /r/ caro, color
- /R/ carro, corra
- /s/ saber, possible, enxame (opcional) extra
- /ʃ/ xawuw, próximo, xheira (communmente) religïon (opcional)
- /t/ totsu, retacu
- /ʒ/ quasj, religïon, xheira ( Portugal & zones)
- /z/ fhazer, casa (Portugal & zones)
- /ç/ caçador, muçu, çapatu, cielo (in Portugal)
- /θ/ caçador, çapatu, banzau, cielo, thema
Semiconsonantes:
- /j/ ya, tyamar (zones)
- /w/ wufanda, wœyu, awa, arruw
Africades:
- /t’s/ cotse, gotsu, martsar, tsamiçu (zones)
- /t͡ʃ/ ou /t̠ɕ/ cotse, gotsu, martsar, tsamiçu (commun) tyave, tyamar (zones)
- /ʈ͡ʂ/ tyave, tyamar, lhuw, arrestalhar (per zones, !! vaqueira)
- /d͡z/ tyave, tyamar, lhuw, arrestalhar (per zones)
- /ɖ͡ʐ/ tyave, tyamar, lhuw, arrestalhar (per zones)
- /d͡ʒ/ lhuw, arrestalhar (per zones)
- /c͡ç/ tyave, tyamar (zones — Vranyes)
Classificaçon de les vocales:
Articulaçon: La characterística mas definitoria de les vocales nel romance ye la posiçon assumida al pronunciase. Tien-se intos la serie de vocales posteriores (velares) /o/ /u/, que se articula con la lhingua retrahida, aveirando l dorsu scontra l velo. Vocal anterior (palatal) ye un son vocálicu que se articula adelantrando la lhingua scontra los incisivos & aveirando-la al paladar duru /a/ /e/ /i/.
Tension & accentu: La tension ye la qualidá phýsica de la vocal, dependiente de la fhuœrça expiratoria, & por tanto, de la amplitude la vibraçon de les chuœrdes vocales. Les vocales atopando-se n sýllabes pronunciades con mayor fhuœrça tyamen-se tóniques, por baltiar in riba d’elhes l accentu tónicu, que se characteriza por un refhuœrçu de la fhuœrça expiratoria. Les vocales que s’incuœntren in sýllabes sin essi refhuœrçu tyamen-se átones. Elho ye per-importante a la hora pronunciales.
Vocales tóniques: El que vien ye l quadru les vocales orales in posiçon tónica:
sitiu d’articulaçon | anterior | central | posterior |
pieslla | I | U | |
media | E (ö/œ) | O | |
abierta | (A) | A |
Vocales átones: in posiçon átona, el quadru les vocales tien differencies considerables por relaçon a la posiçon tónica.Na posiçon átona non final, anulou-se la distincçon ente /e/ & /i/, podiendo estes vocales alternativamente & n sin torga pronunciase /e/ ou /i/ ou mesmamente un son hýbridu ente elhes dependiendo de la xhente, sitiu, prosodia &/ou discursu, quedando l quadru ansí reduzidu:
sitiu d’articulaçon | anterior | central | posterior |
pieslla | I / E (archiph. I) |
| U / O (archiph. U) |
abierta | (A) | A |
|
L archiphonema: ye la xhuntura de traçes distintives communes a los dous sones de la opposicion neutralizada. L archiphonema transcribe-se per mayúscules & tenrá de dir ente barres. Un casu: “aniciu” /IniθjU/ ye a realizase inicio(u) ou enicio(u) ou mesmamente anicio(u) oralmente, sí q’ansí fhairá falta afhitalo na scriptura: scribirá-se puœis “inicio” por referenciase na fhonte lhatina “initium” (& cumo ye neutro acabando n -um, habrá terminar n -o. Ya se verá esti conceitu). La indefiniçon vocálica átona tracamundia la scriptura por ser per-variable, sí q’ansí ye perfeitamente admisible no oral, pa tras de natural & characterística de la fhala.Teniendo n cuœnta la posiçon final absoluta, les vocales anteriores tenrán valor distinctivu na zona Centro (neutro materia, adverbios, &c.)
sitiu d’articulaçon | anterior | central | posterior |
pieslla | I / E (archiph.I) | U | |
media | O | ||
abierta | (A) | A |
Resumiendo, la variaçon lhibre de vocales:
I ← E ← A → O → U
Incuœntros vocálicos: L incuœntru d’una vocal+semivocal, ou viceversa, recibe l nome de diphthongu. Si son trés, evidentemente triphthongu. Los diphthongos puœden ser crecientes (semiconsonante+vocal) ou decrecientes (vocal+semivocal). Nel romance mal son los diphthongos crecientes stables a penes. Los diphthongos decrecientes avezen reduzise quasj siempres a una vocal sola n Centroriente cumo indica l quadru que vien:
Occidente | Centroriente | Script |
ai | ai | ai aire |
ei / e (fem.) | e | ei inteira |
ou | o | ou touro |
ei | ei | éi /ey fhaéi / lhey |
ou / oi | o / oi | ou sou |
-ou | -ueu / -uiu | -œw fhœw |
uo / uö / ue / ua | ue / uo / ui / ua | uœ cuœva |
ui / uei | u | uî ascuîthar |
ui / uei / uoi / uöi / uai | ue / ui | uœi puœis |
uw | w | w awa |
(g)we/ (g)wo / (g)wö / (g)wa bue / buo / buö / bua | (g)we / (g)wo / (g)wi bue / buo / bui | wœ wœy |
wu- / bu- / gu- | wu- / bu- / gu- | wu wufanda |
-
incuœntru consonantal
casu
incuœntru consonantal
casu
bl / br
bloque, brida, blranco
gl / gr
glrayu, grande, globu
cl / cr
claro, clravu, acre
pl / pr
plraça, plano, prenda
dr
dragon, vidro
tl
atlas
fl / fr
flrota, fradar, flora
tr
tribu, tras
Incuœntros consonantales, cumo los cultos gn, mn, pn, ps, pt, tm &c. nun son verdadeiros incuœntros por nun se pronuncia’ la primera consonante cumo tala.